تغییرات مغز از قبل تولد تا 70 سالگی
مرحله رشد و تغییر مغز همراه با افزایش سن رشد و توسعه مغز وقتی شـما جوان هستید؛ متوقف نمیشود. مغز همان گونه بـه تولید سلول های عصبی و شبکه های نورونی ادامه می‌دهد اما زوال مغز زودتر از انچه کـه فکر می‌کنید شروع میشود.
اگر بخواهیم در مورد سیر تکاملی مغز در طول زندگی صحبت کنیم باید بگوییم کـه یکی از بی شمار ویژگی های اعجاب انگیز مغز این اسـت کـه قسمت خاکستری ان همیشه در حال تغییر اسـت؛ حتی در طول بزرگسالی. میدانیم کـه فعالیت های مشخصی وجود دارند کـه باعث ایجاد شبکه های عصبی جدید در مغز میشوند.
مانند رژیم های غذایی یا انجام دادن کار های جدید. اما جدای از این روشها هم رشد و تغییر مغز هیچ گاه متوقف نمیشود. در ادامه اینبخش از مجله تالاب بـه توضیح سیر تکاملی مغز در سنین مختلف میپردازیم.
دوران جنینی:سلول های مغزی رشد می کنندقبل از این‌که شـما نخستین نفس تان را بکشید بدن‌تان مشغول ساخت و تکمیل مغز و آماده شدن برای دنیای خارج از رحم بوده اسـت. طبق مطالعات انجام شده نوزادان تازه متولد شده نزدیک 100 میلیارد نورون دارند. این بـه این معناست کـه در طول بارداری بـه طور متوسط در هر دقیقه؛ 250 هزار سلول مغزی جدید ایجاد میشود.
آغاز تولد:نورون ها و شبکه های عصبی بیشتری ساخته شده اند
طبق مطالعات انجام شده، در زمان تولد اندازه مغز حدود 60 درصد اندازه ان در زمانی اسـت کـه انسان بـه طور کامل بلوغ پیدا کرده اسـت. دانشمندان بیان میکنند کـه مغز در ابتدا حدود 250 گرم می باشد، سپس در 90 روز ابتدایی زندگی نزدیک 230 گرم دیگر رشد می‌کند. یعنی وزن ان در سه ماهه اول زندگی تقریباً 2 برابر خواهد شد.
کودک نوپا:مغز رشد کرده و همزمان اضافات را دور می ریزددر 3 سالگی حجم و تعداد سلول های مغزی بـه حدود 80 درصد مغز بالغ میرسد. دانشمندان معتقدند مغز یک انسان 3 ساله بـه شدت پیچیده اسـت و شاید بتوان گفت پیچیده ترین در بین همه ی موجودات دیگر می‌باشد. ان ها بیان میکنند کـه دراین سن تعداد سیناپس های مغز 200 درصد بیشتر از سیناپس های مغز یک انسان بالغ اسـت.
با ادامه پیدا کردن رشد و تحول، مغز شروع بـه تفکیک این سیناپس ها می‌کند، اتصالات اضافی را کـه هیچ گاه استفاده نخواهند شد ، دور ریخته و اتصالات مفید را نگاه می دارد تا انرژی مغز فقط صرف اتصالاتی کـه مهم و مفید هستند، بشود.
دانشمندان معتقدند سال های نزدیک بـه سن 5 سالگی، جزء زمان های حیاتی تکامل هستند. دراین مرحله تجارب زندگی بـه طور مستقیم نحوه شکل‌گیری سیناپس ها را تعیین میکنند. دانشمندان می‌گویند:” مغز هر کس متناسب با محیط زندگی اش شکل گرفته اسـت. “
این از یک طرف بـه این معناست کـه تجارب منفی میتوانند آسیب های روانشناختی ابدی دریک کودک ایجاد کنند. اما از سوی دیگر بـه این معنا نیز هست کـه مداخلات زودهنگام برای معکوس کردن اثر تجارب تروماتیک دراین سنین بیشتر از هر زمان دیگری موثر خواهد بود.
دوره نوجوانی:مهارت های تصمیم گیری هنوز به اندازه کافی قوی نیستندمغز نوجوانان از نظر وزنی مشابه مغز بزرگسالان اسـت، اما هنوز بـه رشد کامل نرسیده اسـت. در طول زندگی بدن در حال تولید میلین اسـت. اینکار از قسمت های پشتی مغز « کـه مسئول انجام پایه ای ترین کار ها هستند » شروع شده و بـه سمت قسمت های جلویی « کـه دارای مدار های پیچیده تر اسـت » ادامه پیدا کرده اسـت.
آخرین قسمتی کـه باید بـه طور کامل با میلین پوشیده شود لوب پیشانی اسـت کـه نقش اساسی در کارکرد های مغزی ای مانند تصمیم گیری، نظارت تکانه و همدلی دارد.
دانشمندان بیان میکنند کـه:لوب پیشانی مغز یک بزرگسال میداند کـه چه زمانی ” نه ” بگوید ودر برابر فشار های همسالان و خطرات مقاومت کند اما مغز نوجوانان هنوز بـه رشد کافی برای داشتن چنین مهارتی نرسیده اسـت. بـه نوعی مغز نوجوانان شبیه یک اتومبیل فراری با ترمز های ضعیف اسـت.
والدین ممکن اسـت بـه علت تصمیمات ضعیفی کـه نوجوانان میگیرند؛ بسیار آشفته شوند اما ان ها باید صبوری کرده، راهنمایی شان کنند ودر نظر داشته باشند کـه نوجوان برای اجتناب از چنین تصمیم گیری هایی احتیاج بـه یک لوب پیشانی کاملا رشد یافته دارد.
تکامل لوب پیشانی بالاخره بـه پایان میرسد. بـه خصوص قسمت هایی از لوب پیشانی کـه در قضاوت کردن نقش دارند. مغز همان گونه بـه ساخت و از بین بردن اتصالات و سلول های عصبی در تمام طول زندگی ادامه می‌دهد. اما تکامل لوب پیشانی می‌تواند با یک خطر بلقوه همراه باشد.
حالا اختلالات روانی مانند اسکیزوفرنی یا اضطراب میتوانند بروز پیدا کنند. حدود 60 تا 80 درصد از افرادی کـه از اختلالات شدید رنج می‌برند؛ در سنین 18 تا 25 سالگی مبتلا بـه این بیماری ها تشخیص داده شده اند.
دانشمندان معتقدند کـه لوب پیشانی باید بـه سطح مشخصی از رشد برسد تا بتواند این بیماری ها را بروز بدهد.
سنین 30 تا 40 سال:یادگیری سخت تر می شوددر طول دهه 20 سرعت تولید سلول های مغزی و سیناپس ها پایین می‌آید. همان گونه مغز بـه اندازه قبل بـه از بین بردن اتصالات ناکارآمد نمیپردازد ودر نتیجه یادگیری با رسیدن بـه سن 30 سالگی سخت تر خواهد شد. در عین حال رژیم غذایی و عادت های ورزشی، شـما را برای داشتن یک ذهن قوی یا فراموشکار در دهه های پیش رو آماده می‌کند.
تعداد زیادی از افراد در دهه 50 زندگی متوجه خطاهای حافظه شان میشوند کـه با حافظه کوتاه مدت هم آغاز میشود. تعداد زیادی از افراد این حاالت را از عوارض پا بـه سن گذاشتن دانسته، می‌خندند و ان ها را نادیده میگیرند. با این حال حدود 5 درصد از آلزایمر ها شروع زودرس دارند بنابر این نسبت بـه علائمی کـه میتوانند نشانه مشکلات حافظه ای جدی باشند، بی تفاوت نباشید.
دهه 60 و 70:اتصالات با سرعت بیشتری از بین می روند
دراین دوران اتصالات با سرعتی بیشتر از سرعت شکل گیریشان از بین میروند. از بین هر 10 فرد بالغ 65 سال؛ 1 نفر مبتلا بـه بیماری آلزایمر اسـت. علاوه بر تاثیر ژنتیک و سبک زندگی خطرآفرین احتمال ابتلا بـه آلزایمر بعد از سن 65 سال، هر 5 سال 2 برابر میشود. علت این موضوع هنوز کامال مشخص نشده اسـت اما دانشمندان میدانند کـه با بالا رفتن سن سلول های مغزی و سیناپس ها شروع بـه از بین رفتن میکنند.
اتصالات از بین میروند بنابر این سیگنال ها نمیتوانند از جایی بـه جای دیگر منتقل شوند. بـه طور مثال شـما بـه یک شئ نگاه می‌کنید اما نمیتوانید نام ان را بـه یاد بیاورید. زیرا اتصال بـه بخشی از مغز کـه نام ها ذخیره شده اند از بین رفته اسـت.