شپش‌ها گروهی از حشرات انگلی اجباری خون‌خوار هستند که تنها بر روی بدن پستانداران زندگی و تغذیه می‌کنند. انسان‌ها نیز به عنوان میزبان، می‌توانند به سه گونه اصلی شپش مبتلا شوند: شپش سر (Pediculus humanus capitis)، شپش بدن (Pediculus humanus corporis) و شپش عانه (Pthirus pubis).
هر یک از این گونه‌ها ویژگی‌های زیستی، محل زندگی، روش انتقال و پیامدهای بالینی خاص خود را دارند. شناخت دقیق آن‌ها برای تشخیص و درمان مناسب اهمیت ویژه‌ای دارد.
شپش سر (Head Louse)
تعریف و ویژگی‌ها
نام علمی: Pediculus humanus capitis
محل زندگی: موهای سر، به‌ویژه نواحی پشت گوش‌ها و پشت گردن.
اندازه: ۲ تا ۳ میلی‌متر، رنگ خاکستری مایل به سفید.
تغذیه: خون انسان، هر ۴ تا ۶ ساعت یک‌بار.
تخم‌ها (نیت‌ها): بیضوی، به ساقه مو چسبیده و با چشم غیرمسلح قابل مشاهده هستند.
چرخه زندگی
چرخه کامل شپش سر از تخم تا حشره بالغ حدود ۲۱ روز طول می‌کشد. مراحل شامل:
تخم (Nit): چسبیده به مو، طی ۷ تا ۱۰ روز باز می‌شود.
نیمف (Nymph): شکل نابالغ که ۹ تا ۱۲ روز طول می‌کشد تا بالغ شود.
بالغ: حدود ۳۰ روز روی سر زندگی می‌کند.
راه‌های انتقال
تماس مستقیم سر به سر
استفاده مشترک از شانه، کلاه، روسری و بالشت
علائم ابتلا
خارش شدید پوست سر
احساس حرکت در موها
زخم و عفونت ثانویه ناشی از خاراندن
درمان
شامپوهای حاوی پرمترین یا دایمتیکون
شانه‌کشی منظم موها با شانه دندانه ریز
شست‌وشوی وسایل شخصی با آب داغ
شپش بدن (Body Louse)
تعریف و ویژگی‌ها
نام علمی: Pediculus humanus corporis
محل زندگی: بر روی لباس و گاهی پوست بدن.
اندازه: ۳ تا ۴ میلی‌متر، کمی بزرگ‌تر از شپش سر.
تغذیه: خون انسان، اما بیشتر وقت خود را در درز لباس می‌گذراند.
چرخه زندگی
تخم‌ها به درزهای لباس چسبیده می‌شوند.
طول چرخه مشابه شپش سر است، اما در خارج از بدن نیز می‌توانند مدت بیشتری زنده بمانند.
راه‌های انتقال
استفاده مشترک از لباس، ملحفه و پتو
شرایط بهداشتی نامناسب، اردوگاه‌ها، زندان‌ها
علائم ابتلا
خارش شدید پوست بدن، به‌خصوص در نواحی پوشیده
بثورات پوستی و زخم‌های عفونی
در موارد شدید: انتقال بیماری‌هایی مثل تیفوس و تب راجعه
درمان
شست‌وشو و ضدعفونی لباس‌ها با آب داغ و خشک‌کن داغ
درمان دارویی مشابه شپش سر
بهبود بهداشت شخصی
شپش عانه (Pubic Louse)
تعریف و ویژگی‌ها
نام علمی: Pthirus pubis
محل زندگی: موهای ناحیه تناسلی، گاهی مژه‌ها، ابروها، ریش و زیر بغل.
اندازه: کوچک‌تر و پهن‌تر از دو گونه قبلی، حدود ۱ تا ۲ میلی‌متر.
شکل ظاهری: شبیه خرچنگ کوچک (به همین دلیل به آن «شپش خرچنگی» نیز می‌گویند).
چرخه زندگی
تخم‌ها به ساقه موهای ضخیم ناحیه تناسلی چسبیده‌اند.
دوره رشد مشابه دو گونه دیگر ولی با میزبان محدودتر.
راه‌های انتقال
تماس جنسی (شایع‌ترین راه)
استفاده مشترک از حوله یا لباس زیر آلوده (کمتر شایع)
علائم ابتلا
خارش شدید در ناحیه تناسلی
نقاط قرمز یا آبی کوچک روی پوست (محل گزش)
التهاب و عفونت ثانویه در اثر خاراندن
درمان
داروهای موضعی ضد شپش مانند پرمترین
شست‌وشوی کامل لباس زیر و ملحفه‌ها
درمان همزمان شریک جنسی برای جلوگیری از عود
جدول مقایسه‌ای انواع شپش
| ویژگی‌ها | شپش سر (P. h. capitis) | شپش بدن (P. h. corporis) | شپش عانه (P. pubis) |
|---|---|---|---|
| محل زندگی | موهای سر | لباس و پوست بدن | موی ناحیه تناسلی، گاهی ابرو و مژه |
| اندازه | ۲-۳ میلی‌متر | ۳-۴ میلی‌متر | ۱-۲ میلی‌متر |
| راه انتقال | تماس مستقیم سر به سر | لباس و ملحفه مشترک | تماس جنسی |
| بیماری‌های مرتبط | خارش، عفونت پوستی | تیفوس، تب راجعه، خارش شدید | خارش، التهاب پوست |
| طول عمر بالغ | حدود ۳۰ روز | حدود ۳۰ روز | حدود ۳۰ روز |
تفاوت‌های اصلی
محل زیست: هر گونه محل خاصی را ترجیح می‌دهد و به آن سازگار شده است.
روش انتقال: شپش سر بیشتر از راه تماس مستقیم، شپش بدن از طریق وسایل مشترک و شپش عانه عمدتاً از راه جنسی منتقل می‌شود.
خطرات پزشکی: شپش بدن قادر به انتقال بیماری‌های جدی است، اما شپش سر و عانه معمولاً فقط باعث خارش و التهاب می‌شوند.
ظاهر مورفولوژیک: شکل و اندازه سه گونه متفاوت است و در زیر میکروسکوپ به‌خوبی قابل تشخیص‌اند.
پیشگیری عمومی
رعایت بهداشت فردی و شست‌وشوی منظم بدن و لباس
عدم استفاده مشترک از وسایل شخصی
آموزش در مدارس و مراکز تجمع
بررسی و درمان سریع افراد آلوده و تماس‌های نزدیک آن‌ها
جمع‌بندی
شپش‌ها انگل‌هایی کوچک اما تأثیرگذار بر سلامت عمومی هستند. شناخت تفاوت‌های شپش سر، بدن و عانه از نظر زیست‌شناسی، نحوه انتقال و درمان، کلید کنترل و پیشگیری از این آلودگی‌هاست. با رعایت بهداشت فردی و آموزش‌های لازم می‌توان به‌طور مؤثر از گسترش این انگل‌ها جلوگیری کرد.