رژیم غذایی می‌تواند هم در پیشگیری از ابتلا به دیابت و هم در کنترل قند خون مؤثر باشد که باعث شده ما در این مقاله به رژیم غذایی دیابت نوع دو بپردازیم.
مقاله رژیم غذایی دیابت نوع دو توسط تحریریۀ “به اضافۀ سلامتی” تدوین شده و برگرفته از گفتگوی رادیو سلامت با دکتر رازقی جهرمی متخصص تغذیه و رژیم درمانی عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی در مورد تغذیه در مبتلایان به دیابت نوع دو می باشد.
– خانم دکتر وزن چقدر می‌تواند نقش داشته باشد برای کنترل دیابت در عزیزانی که مبتلا هستند به دیابت نوع دو؟
– یکی از مهمترین فاکتورهایی که در کنترل قند خون مؤثر هست همین وزن هست، منتها ما دربارۀ وزن در افراد دیابتی این موضوع را هم داریم که اگر نتوانند آن وزنی را که کم کردند حفظ کنند ممکن است که حتی باعث شود که کنترل قند خون سخت‌تر هم شود. ولی به ازای هر ۵ کیلوگرمی که وزن کم کنند و علاوه بر این ۵ کیلویی که وزن کم کردند ۱۵۰ دقیقه فعالیت هوازی یعنی یک پیاده‌روی سبک ۳۰ دقیقه‌ای برای ۵ روز در هفته داشته باشند می‌تواند اثر بسیار خوبی روی کنترل قند خون داشته باشد. اگر که دارویی مثل متفورمین را مصرف می‌کنند حتی می‌تواند کمک کند که میزان نیازشان به دارو هم کمتر شود اگر این مقدار وزن را کم کنند و این مقدار ورزش که خدمتتان گفتم را در طول هفته داشته باشند.
– پس توجه به وزن می‌تواند هم در پیشگیری از ابتلا به دیابت مؤثر باشد و هم در کنترل قند خون در کسانی که مبتلا هستند به دیابت نوع دو. حالا کالری چطور محاسبه می‌شود؟
– خوب در مورد فردی که مبتلا به دیابت است چون ما می‌خواهیم که وزن طبیعی باشد یعنی نه می‌خواهیم با اضافه وزن مواجه باشیم نه با کاهش وزن که هر دو می‌تواند مشکل‌ساز باشد، کالری بر این اساس محاسبه می‌شود که فرد در محدودۀ وزن ایده‌ال خودش بماند، منتها اینکه دقیقاً این فرمول چی هست این دیگر با توجه به مقدار فعالیت و با توجه به سن و جنس فرمول برای تعیین میزان کالری مورد نیاز در نظر گرفته می‌شود بهتر است که حتماً به متخصص مراجعه کنند و رژیم هر فردی هم مختص خودش است. من یک وقت‌هایی در کلینیک می‌بینم که فرد با دیابت مراجعه می‌کند و یک رژیم به فرض می‌گویم ۱۶۰۰ کیلوکالری را که از یک نفر دیگر گرفته است دستش است و دارد همان را انجام می‌دهد. به هیچ عنوان سعی کنید که این کار را نکنید چون ما می‌خواهیم که رژیم غذایی که شما می‌گیرید رژیمی باشد که کمک کند که قند خون در ساعت‌های مختلف روز نوسان شدید نداشته باشد. وقتی که نیاز شما به انرژی به فرض می‌گویم حدود ۲۰۰۰ کیلوکالری هست و شما دارید آن رژیم ۱۶۰۰ فرد دیگری را می‌گیرید دوره‌هایی از گرسنگی را تجربه خواهید کرد و دوره‌هایی از افت قند خون یا افزایش شدید قند خون که این می‌تواند برای شما بسیار مشکل‌ساز باشد.
– پس توصیه می‌کنید فردی که مبتلا به دیابت نوع دو شد ضمن اینکه به پزشکش مراجعه می‌کند یک مشاور تغذیه را هم انتخاب کند که از ایشان دستور غذایی بگیرد.
– و خوب البته خیلی وقت‌ها پزشک معالج هم می‌تواند راهنمایی‌های خیلی خوبی کند، منظور این است که در هر صورت بدون مشورت یک رژیم غذایی را در نظر نگیرند و حتماً سعی کنند که اگر سوالی راجع به غذایشان دارند در ویزیتشان بپرسند و خیلی وقت‌ها هم هست که پزشکان محترم خودشان ارجاع می دهند به مشاوره تغذیه برای تنظیم یک برنامۀ غذایی مناسب و دقیق.
– بله. خانم دکتر افرادی که به دیابت نوع دو مبتلا هستند کالری روزانه خود را از کدام گروه‌های غذایی دریافت کنند؟ کدام یکی از گروه‌های غذایی در اولویت هستند؟
– در مورد گروه‌های غذایی باز تمایلمان به این است که شکل وعدۀ غذایی به صورتی تنظیم شود که ما کمترین میزان نوسان قند خون را داشته باشیم، یعنی افت شدید یا افزایش شدید قند خون را نداشته باشیم. بنابراین ترجیحمان این است که در تمام وعده‌های غذایی علاوه بر آن مادۀ کربوهیدراتی یک مادۀ پروتئینی و سبزیجات هم قرار بگیرد؛ یعنی در یک صبحانه‌ای مثل نان و پنیر و سبزیجات یا نان و تخم‌مرغ آب‌پز و باز یک مقدار سبزیجات می‌تواند یک وعدۀ صبحانۀ خیلی خوب باشد. یا در میان‌وعده استفاده از یک ماده‌ای مثل شیر در کنار یک مادۀ نشاسته‌ای مثل بیسکوییت‌های سبوس‌دار یا نان‌های سبوس‌دار یا استفاده از میوه‌ها و آجیل‌ها می‌تواند انتخاب خوبی باشد. در وعدۀ ناهار هم به همین صورت، حتماً یک مادۀ پروتئینی را می‌خواهیم که داشته باشیم و شام هم به همین صورت. یک الگوی غذایی داریم به اسم الگوی غذایی مدیترانه‌ای که من دوست دارم که یک مقدار راجع به آن صحبت کنم. یک جورایی آن فاکتورهایی که می‌خواهیم در رژیم غذایی دیابت نوع دو باشد را این رژیم غذایی پوشش می‌دهد. اولین بار دیدند افرادی که در حاشیۀ دریای مدیترانه زندگی می‌کنند کمتر مبتلا به بیماری‌های قلبی و عروقی می‌شوند و بعد دیدند که در مواردی مثل کنترل قند خون هم این رژیم اثرگذار است. رژیم می‌گوید که یک سری از مواد غذایی را شما روزانه بخورید و یک سری از مواد غذایی را هفتگی بخورید و یک سری مواد غذایی را بسیار محدود کنید که همه‌اش در دیابت کاربردی است. این رژیم می‌گوید سعی کنید که روزانه به اندازۀ ۴ تا ۵ لیوان سبزیجات بخورید، همان اصلی که گفتیم می‌خواهیم سبزیجات کنار همۀ وعده‌های غذایی باشد. غلاتی که استفاده می‌کنید غلات پر فیبر باشد مثلاً در یک فرد دیابتی ترجیحمان این است که نان‌های سبوس‌دار مثل نان‌های چند غله، نان‌های جویی که سفت‌تر هستند و مشخصاً از آرد جو درونشان بیشتر استفاده شده است یا برنج‌های مخلوط به جای برنج سفید یا استفاده از نان بیشتر در وعدۀ ناهار و شام تا برنج، این‌ها باشد و باز هم این جزء مواردی است که رژیم مدیترانه‌ای دارد به آن اشاره می‌کند.
– منظور شما از برنج مخلوط، برنجی است که با حبوبات یا سبزیجات مخلوط باشد؟
– بله، عدس پلو، لوبیا پلو و هر حبوبات یا سبزیجات دیگری که با برنج مخلوط شود تا غذا را پرفیبرتر کرده باشد. باز این رژیم می‌گوید که حداقلی از میوه را در طول روز بخورید ۲ الی ۳ میوه. در مورد میوه‌ها در افراد دیابتی این موضوع وجود دارد که محدودیت خیلی شدیدی راجع به نوع میوه‌ها به آن صورت نداریم، اما تعداد میوه برای ما بسیار مهم است که تعداد میوه خیلی زیاد نشود که باید راجع به آن جداگانه صحبت کنیم. پس رژیم به حداقلی از میوه‌ها هم اشاره دارد. این رژیم می‌گوید که روزانه به اندازۀ ۴ قاشق مرباخوری روغن زیتون بخورید که باز هم مطالعاتی داریم که می‌گوید این کار می‌تواند به کنترل قند خون کمک کند. رژیم می‌گوید که روزانه حداقل ۱۰ الی ۱۲ عدد آجیل خام بخورید. باز در این مورد هم مطالعات خوبی داریم که به دلیل موادی که آن آجیل‌ها دارند می‌رسانند و اینکه پروتئین گیاهی دارند به کنترل قند خون کمک می‌کنند. و یک مقداری هم لبنیات. قسمت بعدی این رژیم اتفاقاتی است که قرار است در هفتۀ بعدی بیافتد که دارد می‌گوید که در هفته بین مواد پروتئینی شما تأکید را بگذارید بر روی یک بار در هفته ماهی و ما باز هم این را در دیابت پیشنهاد می‌کنیم به خصوص ماهی‌هایی که اُمگا ۳ بیشتری دارند، مثل شوریده، سرخو، ماهی آزاد و فیلۀ ماهی تن و بعد از آن گوشت پرنده‌ها را یکی دوبار در هفته بخورید مثل مرغ، بوقلمون. باز ما اصراری به مرغ نداریم چون الان خوشبختانه انواع دیگری از گوشت‌های پرندگان در بازرا است. مثلاً همان بوقلمون آهن خیلی بیشتری از مرغ در اختیار بدن می‌گذارد و کم چرب‌تر است چون یکی از اتفاقات دیگری که در دیابت به دنبال آن هستیم این است که غذا خیلی خیلی کم‌چرب باشد، چرا که کنترل چربی برای کنترل وزن و قند خون مؤثر است. و بعد می‌گوید که در طول هفته حبوبات و سویا مصرف کنید و باز هم این جزء مواردی است که به کار می‌آید و می‌گوید که گوشت قرمز را محدود کنید و یک هفته در میان مواردی مثل شیرینی‌جات و غذاهایی که ما به عنوان غذاهای تهی می‌شناسیم یعنی فقط به بدن انرژی می‌رسانند انواع اسنک‌ها یا مواد غذایی که صرفاً نشاسته یا چربی هستند این‌ها را باید خیلی خیلی محدود کنید. همۀ این مجموعه یک مجموعه‌ای است که به یک فرد دیابتی هم به عنوان یک رژیم غذایی دیابت نوع دو تأثیرگذار می‌توانیم پیشنهاد کنیم.
– خانم دکتر رازقی عزیز من متوجه نشدم راجع به گوشت قرمز؟
– رژیم غذایی مدیترانه‌ای می‌گوید سعی کنید که استفاده از گوشت قرمز را برسانید به یک هفته در میان یعنی بیشتر گوشت ماهی و پرندگان و حبوبات مصرف کنید.
– یک هفته در میان در یک وعده؟
– بله در یک وعدۀ ۹۰ گرمی تقریباً. البته این رژیم می‌گوید اگر از گوشت قرمز هفته‌ای استفاده می‌کنید در مقدار کمتر استفاده کنید. آن چیزی که من خودم در کلینیک پیشنهاد می‌کنم این است که شما خورشت‌هایتان را برسانید به یک بار در هفته و آن گوشت چرخ کرده‌ای هم که ما در غذاهای مختلف استفاده می‌کنیم با بوقلمون و سویا قاطی کنید تا آن میزان گوشت قرمزی که دریافت می‌کنید کمتر شود. علت کم کردن مقدار گوشت قرمز هم مربوط به میزان سدیم آن است و هم میزان چربی اشباعش است که ما دوست داریم هر دو را در دیابت کنترل کنیم.
مطالب مشابه
باید ها و نباید های رژیم غذایی برای کم کاری و پرکاری تیروئید (بخش دوم)
باید ها و نباید های رژیم غذایی برای کم کاری و پرکاری تیروئید (بخش اول)
بهترین مواد اولیه غذایی به انتخاب پزشکان
مبتلایان به کم کاری تیروئید چطور وزن کم کنند؟ ۶ استراتژی موثر
کدام یک از رژیم های غذایی برای دفع انواع بیماری ها مناسب هستند؟